دسته: جغرافیا مقدمه روستا و روستا نشینی در ایران از جایگاه و اهمیت بسیار برخوردار است عدم توجه به این فضاهای روستایی، بی توجهی به توان و امکانات تولیدی نواحی روستایی؛ از نظر طبیعی و نیروی انسانی پرتوان این نواحی می‌باشد (مطیعی لنگرودی، 138220) در تاریخ گذشته سرزمین ما، روستا به عنوان سکونتگاه اولیه بشر اینگونه تعریف گشته است« پهنه‌ای جغرافیایی که معیشت اک
قیمت فایل فقط 9,900 تومان
نقش سد شیرین دره در توسعه کشاورزی دهستان اترک
مقدمه:
روستا و روستا نشینی در ایران از جایگاه و اهمیت بسیار برخوردار است. عدم توجه به این فضاهای روستایی، بی توجهی به توان و امکانات تولیدی نواحی روستایی؛ از نظر طبیعی و نیروی انسانی پرتوان این نواحی می‌باشد (مطیعی لنگرودی، 1382:20).
در تاریخ گذشته سرزمین ما، روستا به عنوان سکونتگاه اولیه بشر اینگونه تعریف گشته است:« پهنه‌ای جغرافیایی که معیشت اکثر سکنه آن از طریق داد و ستد متقابل انسان با عوامل تجدید پذیر طبیعی حاصل می‌شود». (حسینی ابری، 1383:2).
سابقه و قدمت روستا نشینی در ایران طی مطالعات و تحقیقات علمی‌و باستان شناسی بعمل آمده، عمر روستانشینی را به پنج هزار سال قبل از میلاد برآورد می‌نماید (هومن، 1373: 56).
بررسی علمی‌روستا اگرچه به عنوان زمینه تحقیقاتی از دیرباز مورد توجه بوده است، تنها در دهه‌های اخیر مورد توجه قرار گرفته است (سعیدی، 1384:1)
بدون شک روستاهایی که عمده فعالیت‌هایشان بر امر کشاورزی متکی است، جایگاه خاصی را در اقتصاد کشور دارا می‌باشند (قره نژاد، 1369: 54) برخی روستاها دارای کارگرد عمدتاً صنعتی، برخی کشاورزی و در مواردی سکونتگاهی و یا اداری می‌باشند. نیازهای هر یک از این روستاها متفاوت و شیوه اداره امور آنها نیز مختلف است. با این همه تولید محصولات کشاورزی اساسی ترین وجه از کارکردهای اقتصادی هر روستا و یا منطقه روستایی را تشکیل می‌دهد (طالب، 1374: 10)
کشاورزی نخستین و قدیمی‌ترین فعالیت اقتصادی به شمار می‌رود و تاریخ شناخت آن طولانی تر از سایر رشته‌های اقتصادی است (صدرالاشراقی، 1365:53).
بدین منظور در این رساله کوشش می‌گردد با شناخت کامل از وضعیت روستاهای دهستان اترک و ارائه راهبردها، گامی‌هرچند ناچیز به سوی توسعه روستایی با تأکید بر توسعه کشاورزی برداشته شود.
1-1-بیان مسئله:
مرحله اول هر تحقیق علمی، انتخاب، تحلیل و تبیین مسئله تحقیق با موضوع تحقیق است (حافظ نیا، 1377:2) بیان مسئله باعث ایجاد هدف برای تحقیق می‌شود. در هر کار تحقیقی، مهم است که ما به دقت بدانیم محقق چه می‌خواهد بکند و چه کاری نمی‌خواهد انجام دهد. برای درک محقق از مسئله تحقیق، ضروری است که او دقیقاً معانی اصطلاح بکار برده شده در بیان مسئله و مسائل فرعی را بداند (بیرجندی و همکار، 1382:27) از طرفی « اولین مرحله یک تحقیق علمی‌احساس وجود یک مشکل است. به این معنی که پژوهشگر در کار خویش با مانع و با مشکلی روبرو گردیده است که در حل آنها ابهام دارد (نادری و همکار، 1379: 51)
طرح مسئله تحقیق چهارچوب نظری شخص محقق است که بر مبنای پرسش آغازی صورت دقیقتری پیدا می‌کند و پاسخ به آن شکل می‌گیرد (کیوی، 1378:111)
عدم برنامه ریزی در نواحی روستایی و ضعف امکانات زیستی، سبب مهاجرت‌های شدید روستا – شهری گردید و هر ساله تعداد کثیری از جمعیت روستایی، بویژه جمعیت غیر ماهر و بدون امکانات تولیدی نواحی روستایی به سوی شهرها مهاجرت می‌نمایند (مطیعی لنگرودی، 1382: 20).
اشتغال در روستاها به عنوان یکی از عوامل اصلی توسعه روستایی سبب جذب نیروهای کار در روستا گردیده و زمینه مهاجرت را کاهش می‌دهد (رهنما، 1375: 20) بخش کشاورزی دارای توانمندی‌هایی است که علاوه بر قدرت جذب تولیدات و ثمرات فعالیت سایر بخش‌ها، مناسب ترین و وسیع ترین زمینه‌های استقلال اقتصادی را فراهم می‌کند (آسایش، 1372: 67)
بنابراین در تحقیق حاضر اصلی ترین سوال عبارتست از: آیا احداث سر توانسته است به توسعه کشاورزی منطقه کمک نماید، به عبارت دیگر تأثیر سد بر شاخص اصلی توسعه یعنی کشاورزی و افزایش درآمد چگونه است ؟
1-2-ادبیات تحقیق:
در راه انجام هر تحقیق یکی از مهمترین مراحل، آگاهی نسبت به پیشینه تحقیق است
(تقدیسی زنجان، 1379:7) پیشینه‌ی تحقیق یعنی آشنایی با منابعی که قبل از تحقیق مورد نظر، ارائه شده است که شامل کلیه کتابها، مقالات و نوشته‌هایی که به نوعی به موضوع مورد بحث پرداخته است. بررسی پیشینه تحقیق، پژوهشگر را با روش تحقیق که دیگران برای انجام دادن پژوهش مشابهی بکار گرفته‌اند آشنا می‌کند و فوراً نسبت به نقاط قوت و ضعف روش‌های بکار گرفته شده آشنا می‌کند (سرمد و همکار، 1382: 68).
بررسی سوابق و ادبیات تحقیق یکی از مهمترین وظایف محقق است، کسب آگاهی درباره تحقیقات قبلی، بررسی ادبیات تحقیق خوانده می‌شود (حسن زاده، 1383: 78) هر تحقیق متضمن شناخت تحقیقات پیشین است. هیچ تحقیق در بدون سابقه صورت نمی‌گیرد. بنابراین هر پژوهش در تداوم پژوهش‌های پیشین به انجام می‌رسد. پس باید در هر تحقیق، از تحقیقات پیشین در زمینه مورد نظر یاد کرد و سپس تحقیق خود را در تداوم منطقی آن جا داد. (ساروخانی، 1372:146) همچنین پیدا کردن ادبیات مربوطه ممکن است محقق را به جستجو برای یافته فهرستی طولانی از منابع جدید وا دارد و میزان شناخت او را در مسیر تحقیق افزایش دهد تا دامنه‌ی اطلاعات خود را در مورد موضوع تحقیق گسترش داده و به نتایج منطقی تری دست یابد (اتسلندر، 1371:25).
از نظر‌هارینگ بررسی ادبیات تحقیق از سه نظر حائز اهمیت است: 1- مقدار کاری که قبلاً در زمینه موضوع انجام شده است 2- شناخت زمینه‌های قوت و ضعف متون موجود 3- روندهای مربوط به مسئله تحقیق آنطوری که در بررسی متون آشکار شده است (هارینگ، 1377:45).
در ارتباط با موضوع تحقیق یعنی احداث سد و تأثیر آن بر اراضی پایاب سد مطالعاتی انجام شده است که از آن جمله: در آرشیو وزارت نیرو شرکت سهامی‌آب منطقه‌ای خراسان شمالی سوابق مطالعاتی زیادی درباره احداث سد و اثرات آن در محدوده مورد نظر وجود دارد و پایان نامه‌هایی نیز در رابطه با احداث سد و تأثیر آن بر توسعه روستایی به ویژه کشاورزی مورد مطالعه قرار گرفته از جمله پایان نامه‌ای با عنوان اثرات اجتماعی اقتصادی سد تبارک بر توسعه دهستان شیرین دره قوچان که توسط دانشجو سمیرا معتبر انجام گرفته است و پایان نامه‌های دیگری در ارتباط با بررسی مسائل اجتماعی و اقتصادی حوضه آبخیز سد شهید یعقوبی توسط دانشجو محسن قنبرزاده و نقش رود خانه هیرمند در اقتصاد روستایی سیستان توسط دانشجو ناهید شرفی به نگارش در آمده است، از دیگر پایان نامه‌هایی که در این رابطه انجام گرفته، نقش مدیریت منابع آب در توسعه روستایی دهستان بیوه ژن دانشجو توسط‌هادی رضایی تهیه شده است که منابع خوبی در این زمینه می‌توانند باشند و در طول تحقیق از آنها استفاده شده است.
1-3-فرضیات تحقیق:
هر تحقیق علمی‌نیاز به مطرح کردن یک یا چند فرضیه دارد که به وسیله آن هدف و نتیجه تحقیق مشخص می‌گردد. فرضیه یک طرز تفکر، حدس عاقلانه و پیش گمانی است که محقق تلاش می‌کند آنرا با آزمایش و تجربه علمی‌بسنجد (فصلنامه دفتر روستا، 1384: 9).
در فرهنگ دهخدا، فرضیه به معنای گمان و حدس ذکر شده است و شامل نظری
می‌باشد که درباره یک مسئله علمی‌یا تحقیق با توجه به معلومات و تجارب گذشته ابراز می‌شود و هنوز به اثبات نرسیده باشد بدین ترتیب، هر فرضیه پس از اثبات، قانون علمی‌خواهد شد (بهفروز، 1378: 103).
فرضیه توضیحی است در باب علت بوجود آمدن مشکل یا پاسخ مسئله‌ای که قصد بازگشایی آن را داریم در حالی که صحت و سقم آن معلوم نیست و تا زمانی که مورد تأثیر قرار نگرفته، نباید به عنوان قاعده پذیرفته شود (شادمهری، 1375: 27)
مهمترین خصوصیت فرضیه نشان دادن ارتباط مفاهیم (ایده‌ها) با یکدیگر است. (بلاک لاک، 1372: 101). در اکثر تحقیقات، برای دستیابی به شناخت حقایق، فرضیه ارائه می‌گردد. فرضیه از نظر علمی‌عبارتست از یک حکم یا بیان رسمی‌و ثبت برای پیش بینی نتیجه یک تحقیق منحصر به فرد، یا توضیح رابطه بین دو یا چند متغیر (بست جان، 1326: 23) فرضیه می‌تواند از تئوری، مشاهدات، درک خود انسان یا از مجموع آن گرفته شود (ایران نژاد، 1378: 58).
نقش فرضیه در تحقیق علمی‌عبارتست از پیشنهاد تبیین‌هایی برای برخی از واقعیت‌ها و هدایت پژوهشگران (دلاور، 1382: 87). بطور کلی « فرضیه عبارتست از حدس معقول یا گمانی مبتنی بر مدارک موجود (شکویی، 1264: 86).
بر مبنای تعاریف فوق و با توجه به سوال تحقیق، تفکر اساسی در تحقیق حاضر بر دو فرض استوار است:
1-احداث سد باعث افزایش سطح زیر کشت در محدوده‌ی مورد مطالعه شده است.
2-احداث سد باعث افزایش درآمد در بین روستاهای برخوردار از شبکه آبیاری سد شیرین دره شده است.
1-4-اهمیت موضوع تحقیق:
در آغاز طرح تحقیق باید تعریف روشنی از موضوع تحقیق ارائه داد و موضوع تحقیق را باید چنان مطرح کرد که به وضوح بر زمینه اجتماعی مرتبط با آن استوار باشد (بیکر، 1377: 100).
در انتخاب موضوع تحقیق باید به اهمیت و کاربرد علمی‌و اولویت مسئله مورد نظر توجه داشت تا اگر واجد ارزش و اهمیت کافی نیست، در خصوص آن انرژی و دقت و بودجه بدون جهت تلف نگردد.
کار محقق در صورتی قابل توجه و دارای ارزش است که با صرف حداقل زمان و کمترین نیروی انسانی و مالی بتواند موفق به کسب بیشترین نتیجه گردد. به این ترتیب محقق باید موضوعی را انتخاب کند که پس از پایان کار نسبت به کاری که انجام داده است و نتیجه‌ای که از آنها عاید او و اجتماع می‌گردد، رضایت کافی داشته باشد.(آیتی، 1373: 51).
مسائل تحقیقاتی عموماً دارای ارزش و اهمیت محدودی در بستر زمان می‌باشند. برای انتخاب موضوع تحقیق، شخص محقق باید دقت نماید، آیا مسئله پیشنهادی او ارزش و اهمیت لازم جهت انجام تحقیق در شرایط زمان پیشنهاد، برخوردار است یا نه (تاجداری، 1369: 50).
نگرشی در کارکرد بخش‌های اقتصادی کشور حاکی از موقعیت مناسب بخش کشاورزی در اقتصاد ایران است. زیرا کشاورزی توانسته است از نظر اشتغال زایی، تأمین درآمد و سهم آن در تولید ناخالص مالی، تأمین نیازهای مصرفی و همچنین تأمین ارز، موقعیت مطلوب تری را نسبت به سایر بخش‌های اقتصادی کسب نماید (مطیعی لنگرودی، 1381: 82)
بدون توسعه کشاورزی و روستایی، رشد صنعتی یا موفق نخواهد شد و یا اگر موفق شود، چنان عدم تعادل‌های شدید داخلی را در اقتصاد ایجاد خواهد کرد که مشکلات فقر گسترده، نابرابری و بیکاری قطعی تر خواهد شد (مطیعی لنگرودی، 1373: 78).
در صورتی که بخواهیم روستا نیز همانند شهرها در قالب یک سرزمین به سمت توسعه گام بردارد ناگزیر به برنامه ریزی روستایی هستیم (جهانی، 1375: 55). به این ترتیب ضرورت و اهمیت اجرای برنامه‌هایی در راستای توسعه روستا و فرهنگ روستا نشینی و همچنین توسعه کشاورزی و ایجاد اشتغال در روستا مبرهن بوده و تحقیق در این زمینه می‌تواند گامی‌در جهت نیل به هدف که همانا توسعه کشور است باشد.
1-5-اهدف تحقیق:
هر تحقیقی دارای اهداف خاصی است که این اهداف باید در طرح تحقیق انعکاس یابد (ساروخانی، 1372: 148).
هدف به ما می‌گوید چه می‌خواهیم و در چه مسئله‌ای قصد داوری و اظهار نظر داریم و در نهایت برای چه سوالاتی پاسخ تهیه نماییم (قائمی، 1368: 59).
هر تحقیقی برای دستیابی به هدف و منظور خاصی صورت می‌گیرد. این هدف در واقع خود را در غالب پرسش آغازین نمودار می‌سازد و از طریق بیان آن آشکار می‌شود (خاکی، 1378: 29).
قبل از پژوهش لازم است هدف یا هدف‌های تحقیق مشخص و معین شود که اولین اقدام در این راه تعریف و شناخت پژوهش و تحقیق است (آراستهجو، 1379:16).
«وقتی انسان برای بدست آوردن آب به تکنیک‌های جدید دست می‌یابد، اثرات و تغییرات زیادی در روابط خود با محیط پدید می‌آورد (پاپلی یزدی، 1365: 24).
هدف اصلی این تحقیق: مطالعه و بررسی تأثیر احداث سد، بر کشاورزی و افزایش درآمد حاصل از این طریق در منطقه مورد مطالعه می‌باشد.
1-6-روش تحقیق:
هدف از انتخاب روش تحقیق، بهبود عملیات مربوط به تحقیق در مسائل و جریاناتی است که به گونه‌ای مربوط به تحقیق می‌شود (ژرژ، 1371: 10).
انسان در برخورد با مسائل و رویدادهای پیرامون خود، همواره از روش‌های مختلف در طول تاریخ استفاده کرده است، می‌توان گفت که دستیابی به روش‌های تحقیق علمی‌در پاسخ به کنجکاوی‌های مسائل انسانی از نشانه‌های رشد و ترقی جوامع بشری و موقعیت انسان‌ها در مقابله با مشکلات است (حسن زاده، 1382:4).
منظور از روش، چهارچوب کلی پژوهش جغرافیایی و منظور از مهارت، روش خاص جمع آوری و پردازش داده است (علیجانی، 1379:3).
به هر حال محقق باید بداند، چه شیوه و روشی را اتخاذ نماید تا سریع تر، راحت تر و با دقت بالاتر به هدف تحقیق و دستیابی به پاسخ سوالات نائل آید (میرمحمدی میبری، 1378:16).
روش تحقیق در این پژوهش از نوع توصیفی تحلیلی بوده است و اطلاعات مورد نیاز با استفاده از روش‌های زیر جمع آوری شده است :
1-روش کتابخانه ای: با توجه به اهمیت کتابخانه و جایگاه ویژه آن در امر تحقیق، بر جمع آوری اطلاعات مورد نیاز با مراجعه به کتابخانه‌ها و استفاده از منابع و مأخذ و نشریات و آمار نامه‌ها و غیره...
2-روش اسنادی: برای تهیه نقشه‌ها و اطلاعات با مراجعه به ادارت و سازمان‌ها مانند هواشناسی، جهاد کشاورزی، سازمان مدیریت و برنامه ریزی...
3-روش میدانی: با مراجعه به روستاها و تکمیل پرسشنامه و مشاهده مکان‌های مورد نظر.
1-7-مشکلات تحقیق:
در گردآوری اطلاعات درست، محقق باید اعتماد گروه مورد مطالعه را به خود جلب کند (طالقانی، 1370:135).
هر اقدامی‌در روند اجرای خود با مشکلاتی مواجه می‌گردد که حل آنها زمان و بودجه‌ای را به خود اختصاص می‌دهد و هرچه این مشکلات کمتر باشد هزینه رفع آن نیز کاهش می‌یابد. در انجام یک پروژه تحقیقی با توجه به ماهیت آن مشکلاتی بر سر راه محقق ایجاد می‌شود که عوامل موثر در آن مشکلات در اختیار محقق نمی‌باشد (نبوی، 1374: 43).
بطور کلی تحقیقات علمی‌مخصوصاً پروژه‌های میدانی با مشکلات و موانعی مواجه هستند.
در این تحقیق نیز مشکلاتی وجود داشته از قبیل:
1-پراکندگی زیاد روستاها در سطح دهستان و محدودیت در تکمیل پرسشنامه‌ها و برداشت میدانی
2-عدم مساعدت و همکاری برخی از ادارات در ارائه آمارها و اطلاعات.
3-تقسیم استان خراسان به سه استان و کمبود اطلاعات و آمار در خراسان شمالی در مورد دهستان مورد مطالعه
4-هماهنگ نبودن آمار و اطلاعات سازمان‌ها و ادارات مختلف با واقعیت‌های موجود در سطح دهستان
5-عدم دسترسی به یک مرکز مستقیم نگهداری کتب و مجلات.
6-کمبود منابع در مورد دهستان مورد مطالعه.
منابع:
1- آراسته جو، محمد، نقد و نگارش بر فرهنگ و اصطلاحات علمی و اجتماعی، انتشارات گسترده، 1379.
2- آسایش، حسین، جایگاه مطالعات روستایی در برنامه ریزی توسعه روستایی، فصلنامه تحقیقات جغرافیایی، شماره 30، 1372
3- آیتی، سید باقر، روش تحقیق در جغرافیا، موسسه جغرافیایی و انتشاراتی ارشاد، 1373.
4- اتسلندر، پتر، روش‌های تجربی تحقیق اجتماعی، ترجمه بیژن کاظم زاده، انتشارات آستان قدس رضوی، 1371.
5- ارجمندی و مصلی نژاد، پرویز، اصول و روش‌های تحقیق، انتشارات زبان شناسان فهیم، 1382.
6- ایران نژاد، مهدی، روش‌های تحقیق در علوم اجتماعی، انتشارات مدیران، 1378.
7- بست، جان، شیوه‌های تحقیق در علوم تربیتی و رفتاری، ترجمه پاشا شریفی و طالقانی، انتشارات رشد، 1366.
8- بلاک لاک، هربرت، مقدمه‌ای بر تحقیقات اجتماعی، ترجمه ابراهیم پاشا، انتشارات سمت، 1372.
9- بیکر، سرنر، ال، نحوه انجام تحقیقات اجتماعی، ترجمه هوشنگ نایبی، انتشارات روش، 1377.
10- پاپلی یزدی، محمد حسین، مفهوم و دیدگاهی تازه از جغرافیا، فصل نامه جغرافیایی، شماره 1، 1365.
11- تاجداری، پرویز، روش‌های علمی تحقیق همراه با نظریه ارزشیابی، انتشارات آنا، 1369.
12- تقدیسی زنجان، سیمین، کاربرد مدل‌ها و روش‌ها در برنامه ریزی توسعه روستایی، پایان نامه کارشناسی ارشد جغرافیا و برنامه ریزی روستایی، 1379.
13- جهانی، مهدی، برنامه ریزی روستایی در ایران، فصلنامه تحقیقات جغرافیایی، شماره 4، 1375.
14- حافظ نیا، محمد، مقدمه‌ای بر روش تحقیق در علوم انسانی، سمت 1377.
15- حسن زاده، رمضان، روش‌های تحقیق در علوم رفتاری، انتشارات ساوالان، 1383.
16- حسن زاده، رمضان، روش‌های تحقیق در علوم رفتاری، انتشارات ساوالان، 1382.
17- حسینی ابری، سید حسن، مدخلی بر جغرافیایی روستایی ایران، انتشارات دانشگاه اصفهان، چاپ دوم 1383.
18- خاکی، غلامرضا، روش تحقیق با رویکرد به پایان نامه نویسی، انتشارات هدایت، 1378.
19- دلاور، علی، مبانی نظری و علمی پژوهش در علوم انسانی و اجتماعی، نشر رشد 1383.
20- راهنما، محمد رحیم، مقایسه طولی و عرضی وضعیت اقتصادی خراسان، مجموعه مقالات و سمینار بررسی مسائل اجتماعی استان خراسان، انتشارات دانشگاه تربیت معلم سبزوار، 1375
21- ژرژ، پیر، روش تحقیق در جغرافیا، ترجمه سید حسن مطیعی لنگرودی، انتشارات آستان قدس رضوی، 1371.
22- ساروخانی، باقر، روش‌های تحقیق در علوم اجتماعی، ناشر پژوهشگاه علوم انسانی و مطالعات فرهنگی تهران، 1372.
23- سرمد، زهره بازگان، عباس. حجازی، الهه. روش‌های تحقیق در علوم رفتاری، چاپ هفتم، انتشارات آگاه، 1382.
24- سعیدی، عباس، مبانی جغرافیای روستایی ایران، انتشارات سمت، چاپ ششم، 1384.
25- شادمهری، ناصر، مشهدی، محمد حسن، روش تحقیق و مأخذ شناسی در علوم اجتماعی، 1375.
26- شکویی، حسین، جغرافیای کاربردی و مکتب‌های جغرافیایی، انتشارت آستان قدس رضوی، 1364.
27- صدرالاشراقی، مهریار، اقتصاد کشاورزی و تعاون، انتشارات دانشگاه تهران 1365
28- طالب، مهدی، طراحی برای مدیریت روستایی، فصلنامه تحقیقات جغرافیایی، شماره 4، انتشارات آستان قدس رضوی، 1374.
29- طالقانی، محمود، روش تحقیق نظری در علوم اجتماعی، انتشارات آزمایشی متون درسی، چاپ اول، 1370.
30- علیجانی، بهلول، پژوهش میدانی در جغرافیا، پیام نور، 1379.
31- فاطمه، بهفروز، فلسفه روش شناختی تحقیق علمی جغرافیا، انتشارات دانشگاه تهران، 1378.
32- فره نژاد، حسین، کاهش زمینه‌های مهاجرت در اثر فعالیت‌های صنعتی، فصلنامه تحقیقات جغرافیایی، ش 16، انتشارات آستان قدس، 1369
33- فصل نامه دفتر روستا، انتشارات دانشگاه سپاهیان انقلاب اسلامی، شماره 22-23-24، 1364.
34- قائمی، علی، روش تحقیق، انتشارات امیری، مرتضوی، 1368.
35- کیوی، ریمون، روش تحقیق در علوم اجتماعی، ترجمه عبدالحسین، نیک گوهر، نشر توتیا، 1378.
36- مطیعی لنگرودی، حسن، جغرافیای اقتصادی ایران، کشاورزی انتشارات جهاد دانشگاهی، 1381.
37- مطیعی لنگرودی، حسن، جغرافیای اقتصادی خراسان انتشارات آستان قدس رضوی، 1373.
38- مطیعی لنگرودی، سید حسن، برنامه ریزی روستایی با تأکید بر ایران، انتشارات جهاد دانشگاهی، 1382.
39- میر محمدی میبری، علی محمد روش تحقیق در علوم زیستی با تأکید بر کشاورزی، نشر جهاد دانشگاهی، واحد صنعتی اصفهان، 1378.
40- نادری، عزت الله و سیف نراقی، مریم، روش‌های تحقیق و چگونگی ارزشیابی آن در علوم انسانی، انتشارات بدر، 1379.
41- نبوی، بهروز، مقدمه‌ای بر روش تحقیق در علوم اجتماعی، انتشارات فروردین، 1367.
42- نبوی، بهروز، مقدمه‌ای بر روش تحقیق در علوم اجتماعی، انتشارات کتابخانه فروردین، 1374.
43- هارینگ، لی لوید، درآمدی بر پژوهش علمی در جغرافیا، ترجمه محمد علی مولازاده، انتشارات دانشگاه شهید چمران، 1377.
44- هومن، بهمن، بررسی مفهوم روستا و انواع آن در ایران، ماهنامه جهاد، ش 17، 1373
فصل دوم
مباحث نظری توسعه روستایی
مقدمه:
به کارگیری تئوری‌های مربوط به توسعه طی نیم قرن اخیر نه تنها راهگشای مشکلات کشورهای در حال توسعه نبوده، که احتمالاً نقش مهمی در توسعه نیافتگی آنها نیز داشته است، برخی از نظریه‌پردازان توسعه، پرسشگران را به آرامش توصیه می‌کنند و اطمینان می‌دهند که شما نیز مانند ما مراحل توسعه را پشت سر خواهید گذراند، برخی دیگر از محققان، تنبلی، غیر فعال بودن و استعداد کم مردم کشورهای در حال توسعه را معادل توسعه نیافتگی آنها می‌دانند، اما گروهی نیز عامل توسعه نیافتگی اینگونه کشورها را کشورهای توسعه یافته دانسته‌اند. (جهانی، 1381: 96.
رهیافت جامعه در توسعه روستایی به این اصل استوار است که توفیق در زراعت بستگی به کامل بودن عملیات و وجود نهادهای متفاوت دارد. (آدامز، 1367: 96)
کشاورزی به عنوان بخشی از اقتصاد روستاها، نقش تعیین کننده‌ای در توسعه اقتصادی دارد چرا که اکثر مردم در کشورهای فقیر معیشت خود را از این طریق تأمین می‌کنند و اگر رهبران بطور جدی در اندیشه رفاه مردم باشند تنها راه آن بی‌درنگ این مطلب است که اولاً به افزایش بهره‌وری کشاورزی در تولید مواد غذایی و محصولات نقدی بپردازند. ثانیاً به افزایش قیمت این محصول کمک کنند. (تقوایی و دیگران، 1382: 10)
2-1-تعاریف و مفاهیم روستا:
در منابع مختلف، تعاریف گوناگونی از روستا شده است، در فرهنگ فارسی روستا را ده و قریه نوشته اند. روستا از رستن به معنای رویش گرفته شده است، پس واژه روستا را می‌توان با توجه به اطلاق آن بر مکانی خاص به معنای محل رویش و رستنگاه تعبیر و تعریف نمود (معین، 1376:16).
متأسفانه تعریف دقیق و مناسب برای روستا وجود ندارد زیرا معیارها و ملاک‌های دقیقی که ده را از شهر متمایز سازد وجود ندارد (رضوانی، 1374:16).
روستا به مجموعه یک یا چند مکان و اراضی به هم پیوسته گفته می‌شود که خارج از محدوده شهرها واقع شده و دارای محدوده ثبتی یا عرفی مستقل است (پاپلی یزدی، 1381: 24). روستا در ایران کوچکترین واحد جمعیتی و اقتصادی و جغرافیایی است (وثوقی، 1369:18). روستا صورتی است از استقرار انسان بر سطح زمین که قادر است تمام مایحتاج سال خود را از درون خود تهیه کند. بنابراین ده در بنیاد کار، واحدی است طبیعی و اجتماعی، با اقتصادی بسته، که تمام شرایط اتکای به خویش را از لحاظ سیاسی و اجتماعی و اقتصادی در خود جمع دارد (مطیعی لنگرودی، 1382:31).
روستا عبارت است از فضایی اجتماعی که در آن با توجه به تراکم نسبی ناچیز جمعیت، نوع خاصی از فعالیت‌های اقتصادی – عمدتاً فعالیت‌های کشاورزی – غلبه دارد. در این نوع اجتماع، فعالیت‌های بخش صنعت و بخصوص خدمات و بازرگانی محدود است (سعیدی، 1377:18).
بنابراین روستا پهنه‌ای است جغرافیایی و واحدی است برای برنامهریزی که معیشت اکثر ساکنان آن از داد و ستد متقابل بین عوامل تجدید پذیر طبیعی و رفتار انسانی حاصل می‌شود و دارای نقش اصلی کشاورزی، دامداری، دامپروری، باغداری و نیز صنایع و خدمات وابسته است. (حسینی ابری، 1378: 57).
بنابراین آنچه مسلم است این که روستا تعریفی است قانونی، و این قانون و شرایط قانونی است که تعریف روستا را مشخص می‌کند. به عبارت دیگر تعریف روستا تابعی است از شرایط قانونی به طوری که زمانی نقاط با بیش از 2500 نفر جمعیت و زمانی دیگر نقاط با بیش از 5000 نفر جمعیت قابلیت تبدیل شدن به شهر را دارا می‌شوند (حسنی، 1386:18).
2-2-مفاهیم و تعاریف توسعه:
واژه توسعه در زبان فارسی معادل Development انگلیسی بکار رفته که معنای پیشرفت، بسط، ترقی و نمو نیز تعریف شده است (آریان پور، 1379:15) این واژه در لغت به معنی خروج از لفاف است. در قابلیت نظریه توسعه « لفاف» همان جامعه سنتی، فرهنگ و ارزش‌های مربوط به آن است که جوامع برای متجدد شدن باید از آن مرحله سنتی خارج شوند. (از کیا، 1367:8). توسعه عبارت از درجه‌ای از تحول است که جامعه را بر اساس ویژگی‌های مربوط برای نیل به آرمان‌ها و اهداف خود هدایت می‌کند (شهبازی، 1375:8)
گاه توسعه بیشتر با روش‌ها، سیاست‌ها و شیوه‌های اقتصادی پیش برده می‌شود (بارو، 1376: 48).
تودارو توسعه را جریانی چند بعدی تعریف می‌کند که مستلزم تغییرات اساسی در ساخت اجتماعی و طرز تلقی عامه مردم و نهادهای ملی و نیز تسریع رشد اقتصادی، کاهش نابرابری و ریشه کن کردن فقر مطلق می‌باشد (ابراهیمی، 1382: 48).
پس توسعه را باید بهتر شدن روابط تولیدی و افزایش کمی اقتصادی در تولید و مصرف جامعه و بالا رفتن شرایط کیفی از نظر اجتماعی دانست (کامران، 1384:42).
توسعه صرفاً چیزی نیست که هر فردی بخواهد وضعیت خودش را بهبود دهد مقصود مطلوب توسعه بهبود کیفیت زندگی همه است. بنابراین کوشش ما برای دستیابی به توسعه می‌بایست به شکلی باشد که منافع اکثریت مردم را در برگیرد. این اصل همیشه باید در توسعه مبتنی بر برنامه مد نظر باشد (دیاس و همکار، 1368:17).
سازمان آموزش علمی و فرهنگی ملل متحد (یونسکو) در تعریف توسعه به یکپارچگی و فراگیر بودن آن تصریح دارد و توسعه را فرآیندی تمام عیار و چند وجهی می‌داند که تمام ابعاد زندگی یک جامعه، روابط آن با دنیای خارج را نیز فرا می گیرد (زاکس، 1377:11).
برو کفیلد در تعریف توسعه می‌گوید: فرایند عامی که در این زمینه وجود دارد این است که توسعه را بر حسب پیشرفت، به سوی اهداف رفاهی نظیر تقلیل فقر و بیکاری و کاهش نابرابری تعریف کنیم (حامدی، 1377:8).
بنابراین توسعه دارای بار معانی وسیع و نظامی جامع و چند بعدی به لحاظ ساختارها و نیز ساختارهای اقتصادی – اجتماعی، فرهنگی و کالبدی می‌باشد (غفاری، 1380، ش 95).
در حقیقت می‌توان گفت توسعه روندی است فراگیر در جهت افزایش توانایی‌های انسانی، اجتماعی برای پاسخگویی به نیازهای انسانی – اجتماعی، ضمن آنکه نیاز ما پیوسته در پرتو ارزش‌های فرهنگ جامعه و بینش‌های پایداری جهان پالایش یابند. (زیاری، 1383، 13).
2-3-تفاوف رشد و توسعه:
دو اصطلاح رشد « Growth » و توسعه « Development » غالباً به یک معنی بکار برده می‌شوند که این خود نادرست است، رشد مفهوم یک بعدی دارد و منظور از آن ازدیاد کمی ثروت در جامعه است و معمولاً با شاخص‌هایی نظیر درآمد سرانه اندازه گیری می‌شود (ازکیا، 1378:6). توسعه ابعاد و جنبه‌های مختلفی دارد، که رشد اقتصادی یکی از جنبه‌های آن است (اکبری، 1378: 108).
آرتور لوئیس، رشد اقتصادی را با موشکافی به عنوان افزایش درآمد سرانه تعریف کرده است (ایچز و همکار، 1380:109).
تودارو در کتاب توسعه اقتصادی در جهان سوم می‌نویسد: پیشرفت اقتصادی یکی از عوامل مهم توسعه است و تنها عامل نیست و دلیل آن این است که توسعه صرفاً پدیده‌ای اقتصادی نیست، توسعه نهایتاً باید علاوه بر جنبه مادی و پولی زندگی مرم، سایر جنبه‌ها را نیز در بر گیرد. توسعه علاوه بر بهبود وضع درآمد و تولید آشکارا متضمن تغییرات بنیادی در ساخت‌های نهادی، اجتماعی و اداری و نیز طرز تلقی عام و در بیشتر موارد حتی آداب و رسوم و اعتقادات است (تودارو، 1362: 13). هدف کلی توسعه رشد و تعالی همه جانبه جوامع انسانی است (رضوانی، 1383:1). توسعه دارای بار معنای وسیع و نظام جامع و چند بعدی، به لحاظ ساختار و زیرساخت‌های اقتصادی، اجتماعی، فرهنگی و کالبدی می‌باشد. بر خلاف تصور عامیانه واژه توسعه را نمی‌توان معادل رشد تلقی کرد چرا که رشد یک بعدی است و به افزایش شاخص‌های کلی تولید توجه دارد (آسایش، 1374: 16).
بطور کلی اگر بخواهیم رشد اقتصادی و توسعه اقتصادی را با یکدیگر مقایسه کنیم
می‌توان گفت که رشد متضمن نهاده‌های بیشتر منجر به تولید بیشتر می‌باشد. اما توسعه فراتر از این است ، به این معنی که در توسعه ترکیبات تولید و نیز سهم نهاده‌ها در پروسه تولیدی تغییر می‌کند (سلیمی فرد، 1382: 18).
2-4-توسعه روستایی:
توسعه فرایندی تغییراتی است که در رشد اقتصادی، توسعه اجتماعی و اقتصادی مردم، تشدید کاربری زمین و بهره برداری از منابع طبیعی، همچنین یک نوع پیشرفت در شرایط زندگی و رفاه اجتماعی گروه‌های کم درآمد اجتماعی صورت می‌گیرد (شکویی، 1384:266). به این ترتیب توسعه روستایی شامل کمک به فقیر ترین مردمی است که در نقاط روستایی به دنبال امرار معاش‌اند و خواستار کنترل بیشتری بر منافع توسعه هستند. این گروه مرکب از کشاورزان خرده پا، اجاره داران و افراد فاقد زمین هستند (چمبرز، 1376: 186). چون هدف از توسعه روستایی کاهش فقر است باید افزایش تولید و قدرت تولیدی را مشخصاً به دنبال داشته باشد (آسایش، 1376: ص 11-10).
توسعه روستایی یعنی: رشد معلومات عمومی روستاییان در ابراز عقیده و اظهار نظر پیرامون سرنوشت خود و جامعه خویش (آسایش، 1375: 28). از دیدگاه پروفسور جرج اکیسن، توسعه روستایی عبارت از اعلام وعده ارزشمند افزایش شخصیت و اعتبار زندگی روستایی و تغییر زارع از یک روستایی فقیر به یک کشاورز مترقی و علمی و در همان حال تهیه کیفیت بالاتر زندگی، تغذیه بهتر و عرضه منظم مواد غذایی برای ساکنان شهرها با قیمت ارزان است (حسینی ابری، 1380:263). برای توسعه روستاهای کشور لازم است که پس از شناخت ویژگی‌های آنان به برنامهریزی روستایی پرداخته شود. (مهدوی، 1377:77).
توسعه روستایی، فقر زدایی، گریز از انباشت سرمایه‌ها در نقطه‌ای خاص و توسعه‌ای همه جانبه را دنبال می‌کند (مهر فرد، 1381: 37).
توسعه نوعی فرایند بنیادی تحول اجتماعی، اقتصادی و سیاسی است که در آن نقش اصلی را باید اکثریت اعضای جامعه خود بر عهده داشته باشند (عبیدالله خان، 1365: 63).با توجه به کلیه تعاریف می‌توان توسعه روستای را شامل طیف وسیعی از فعالیت‌های گوناگون دانست که قدرت خود اتکایی مردم روستایی را افزایش داده و با از میان برداشتن موانع ساختاری، توسعه متعادل اقتصادی، اجتماعی را بوجود می‌آورد (مهراز، 1353: 25).
2-5-اهداف توسعه روستایی:
هدف توسعه روستایی قبل از هر چیز، ارتقای پایگاه اجتماعی فرد است. موفقیت توسعه روستایی به وسیله دو معیار قابل ارزیابی است. تأمین نیازهای اساسی فرد بر اساس تعریف سازمان ملل متحد و تضمین ارزش‌های اجتماعی وی از طریق ایجاد شرایطی که او را به زندگی آبرومندانه در کنار همنوعان خود قادر سازد (مطیعی لنگرودی، 1382: 78). در دهه اخیر اهداف اساس توسعه بطور عام و توسعه روستایی و توسعه کشاورزی به طور خاص، از میان بردن فقر، نا برابری‌های اقتصادی، اجتماعی، بیکاری و در نهایت نابرابری‌های فضایی – مکانی عنوان گردیده است (رکن الدین افتخاری، 1382:1).
دیاس و ویکرامانایک معتقدند هدف از تدوین برنامه‌ی توسعه روستایی باید توانا ساختن توده‌ها جمعیت روستایی باشد که نمی‌توانند با تلاش‌های خود نیازهای اساسی زندگی را برآورده سازند (بهرامی، 1383: 139).
دادلی سیرز شماری از هدف‌های توسعه را در فقیر ترین کشورها که اغلب جمعیت آنها را روستانشینان تشکیل می‌دهند، چنین مشخص کرده است :
1-درآمد خانواده‌ها باید در حدی باشد که بتوان حداقل غذا، سرپناه، پوشاک را فراهم کرد.
2-تمام روسای خانواده‌ها باید به کار دسترسی داشته باشند.
3-امکانات آموزشی باید گسترش یابد و از میزان بیسوادی کاسته شود.
4- به مردم باید امکانات مشارکت در حکومت داده شود.
5-استقلال ملی باید تحقق یابد به این مفهوم که نظرات دیگر حکومت‌ها تا حد امکان به تصمیم‌های حکومت (کشور مورد نظر) تحمیل نشود (آسایش، 1373: 16).
بنابراین هدف‌های توسعه روستایی در محدوده یک بخش خلاصه نمی‌شود بلکه مواردی چون بهبود بهره وری، افزایش اشتغال، تأمین حداقل قابل قبول غذا، مسکن، آموزش و بهداشت را در بر می‌گیرد (جمعه پور، 1373:104).
در تدوین طرح‌های توسعه‌ای باید به ویژگی‌های اجتماعی و فرهنگی روستائیان توجه داشت و ثروت‌های معنوی آنان نباید نادیده گرفته شود (صفایی، 1378: ش 219). دکتر ازکیا هدف توسعه روستایی را « بهبود شرایط زندگی توده‌های قشر کم درآمد ساکن روستا و خودکفا ساختن آنها می‌داند » (ازکیا، 1374:203).
بدین ترتیب «هر کشور باید برای توسعه روستایی خود اهدافی را با توجه به مقتضیات زمان و مکان شرایط خود در نظر بگیرد (لانگورث، 1379: 4).
2-6-برنامه ریزی توسعه روستایی:
برنامه ریزی عبارت است از کوشش‌های اندیشمندانه‌ی آدمی برای یافتن راه‌هایی که با اتخاذ بهترین تصمیمات برای تأمین رفاه و ایجاد ترقی او منجر می‌شود (شیعه، 1369:85). برنامه ریزی فعالیتی است که بشر از آغاز به آن مشغول بوده است. هیچ اقدامی برای رسیدن به هدف، هرچه باشد به نتیجه نمی‌رسد مگر آنکه شامل برنامه ریزی باشد. (آسایش و همکار، 1379: 6). برنامه ریزی به مثابه فعالیتی عمومی است که در جهت رسیدن به هدف یا هدف‌هایی، اجزای آن با یکدیگر فعالیت منظم و هماهنگی را دنبال می‌کند (حسین زاده دلیر، 1380: 5). برنامه ریزی توسعه روستایی به عنوان یک فرایند بلند مدت و پیشرونده خواهد بود که دارای اهداف برنامه ریزی بلند مدت و برنامه‌های خاص کوتاه مدت و هماهنگ با یکدیگر بوده است (لی دیوید، 1370: 71).
امروزه توجه به توسعه و برنامه ریزی در پی بروز معضلات ناشی از نابرابری‌های میان مناطق، مورد اهمیت قرار گرفته است از طریق دیگر شناخت شرایط و موقعیت موجود مناطق مورد بررسی لازمه این برنامه ریزی می باشد (تقوایی، 1381: 29). در برنامه ریزی روستایی، آمایش و توسعه روستا، برای رفاه روستاییان و بهتر زیستن آنان، در سایه بهبود یافتن زیربنای فعالیت اقتصادی (کشاورزی و دامپروری) مد نظر قرار می‌گیرد (رجایی، 1382:222).
به طور کلی هدف از هر برنامه ریزی شامل صرفه جویی، بهینه کردن و بهره وری است (پاپلی یزدی و همکار، 1375: 5).
برنامه‌های توسعه روستایی جزئی از برنامه‌های توسعه هر کشور به شمار می‌رود که برای دگرگون سازی ساخت اجتماعی – اقتصادی جامعه روستایی به کار می‌رود. این برنامه توسعه دولت و کارگزاران آنها در مناطق روستایی اجرا می‌شود (عالی پور، 1371: 12).
2-7-کشاورزی و ضرورت توسعه آن :
کشاورزی، معمولاً بخش اصلی در اقتصاد کشورهای (در حال توسعه) می‌باشد و بین 45 تا 90 در صد کل محصول و 60 تا 90 درصد کل اشتغال را در برمی‌گیرد. از این رو توسعه اقتصادی در این کشورها ارتباط نزدیک با توسعه اقتصاد کشاورزی آنها دارد.(آسایش، 1381:11).
در سطح جهانی اهمیت کشاورزی در تأمین مواد و احتیاجات غذایی جمعیت بی شمار کنونی و پیش بینی برای تأمین فردای این جمعیت می‌باشد و در سطح ملی اهمیت کشاورزی به نسبت رشد اقتصادی و شرایط اقتصادی و اجتماعی هر کشور فرق می‌کند و بالاخره در سطح واحدهای بهره برداری کشاورزی، اهمیت کشاورزی در ارضای نیازهای شخصی (خودشخص)، ارضای علایق معنوی و بالاخره ایجاد درآمد فردی است (دهقانیان، 1357: 79و78).
رشد کشاورزی می‌تواند تأثیر مهمی در کاهش فقر داشته باشد. این مطلب به قدر کفایت به اثبات رسیده است. رشد کشاورزی از قیمت‌ها محصولات غذایی مصرفی غیر تجاری و نیمه تجاری می‌کاهد و می‌تواند رشد سریع اشتغال روستایی و اشتغال شخصی را در نواحی روستایی پدید آورد (ایچز و همکار، 1380: 461). تعیین مناطق مناسب و مناسب ترین مناطق کشت محصولات کشاورزی اساس تشخیص استعدادهای بالقوه کشاورزی برای تولیدات مختلف زراعی بوده و به برنامه ریزان امکان می‌دهد تا با شناخت دقیق فعالیت‌های اقلیمی هر منطقه و میزان مساعدت آن برای تولید محصولات مختلف برنامه‌های مورد نظر را متناسب با استعداهای بالقوه کشاورزی تدوین نموده و ضمن بهره بیشتر از عوامل و منابع موجود از مصرف نسنجیده اعتبارات اجتناب ورزند.(خوانساری، 1367: 9).
متأسفانه عدم توجه کافی به بخش کشاورزی در طرح‌ها و برنامه‌های اخیر توسعه، باعث واپس ماندگی این بخش شده است. گذشته از محدودیت اعتبارات و تسهیلات، سیاست غلط قیمت گذاری محصولات زراعی، باعث تغییراتی در رابطه با بازار شد که در نهایت، به ضرر بخش کشاورزی تمام گردید، در نتیجه نه تنها سرمایه گذاری در بخش کشاورزی جاذبه خود را از دست داد، بلکه غالب کشاورزان به مهاجرت به شهرها روی آوردند (اهلرس، 1380: 81).
2-8-نظریه‌های توسعه روستایی:
مطالعات پیرامون توسعه چنان وسیع است که گرد آوری تمامی نظریات نه تنها امکان پذیر نیست بلکه حتی، پژوهشگر را به هنگام انتخاب تقدم نظریه‌ها، چه از لحاظ زمان ارائه و یا اهمیت نظریه و یا ترتیب موضوعی آن با سردرگمی بسیار مواجه می‌کند (مطیعی لنگرودی، 1382: 67). با توجه به طرح مسئله تحقیق و با آگاهی از شرایط اجتماعی-اقتصادی دهستان اترک به سه نظریه از بین نظریه‌های مختلف توسعه روستایی اشاره می‌کنیم که در ذیل ارائه می‌گردد:
2-8-1-نظریه صنعتی کردن روستاها:
صنایع روستایی به صنایعی گفته می‌شود که در نواحی روستایی یا مراکز روستایی مستقر هستند و عمدتاً از نیروی کار روستایی استفاده می‌کنند. به طور کلی پیوندهای بازاری آنها از نظر جغرافیایی محدود است. یا به بیانی این صنایع بیشتر مواد خام یا تولیدات محلی را به مصرف می‌رساند و تولیدات آنها به بازارهای محلی عرضه می‌شود. اما گاه ممکن است این صنایع، تولیدات خود را به بازارهای ملی و بین المللی عرضه کند (خزائی فوژدی، 1379:102). در این دیدگاه مسئله صنعتی کردن روستا یک فرآیند فرعی و هم وسیله‌ای برای متنوع کردن نوسازی اقتصادی روستایی محسوب می‌شود. انعطاف پذیری راهبردهایی که بر اساس نیازهای توسعه جهت داده می‌شوند، نشانه‌های بارز این دیدگاه هستند (میسرا، 1376:15).
در صنعتی کردن روستا، همواره تأکید بر صنایع کوچک و متوسط بوده است، زیرا این صنایع، توانایی برقراری عدالت اجتماعی، ارتقای فرهنگ و تعالی انسان را دارد (شریف النسبی، 1375: 29).
اکثر کشورهای در حال توسعه برای پیگیری سیاست‌های استقرار صنعت در مناطق روستایی، سه نوع برنامه تدوین کرده‌اند که عبارتند از:
الف) تأسیس کارخانه‌های بزرگی که مواد اولیه شان را محصولات کشاورزی حجیم و فاسد شدنی تشکیل می‌دهند مانند کارخانجات قند و شکر، کنسرو میوه و غیره.
ب) حفاظت و پیشبرد صنایع دستی و محصولات صنعتگران محلی
ج) تشویق و پیشبرد واحدهای کوچکی که محصولات کشاورزی را فرآوری کرده یا انواع نهادهای کشاورزی را فراهم می‌کنند (مسیرا، 1366:90).
2-8-2- ناحیه اگروپلیتن
ناحیه‌ای است که در آن کشاورزی فعالیت اصلی است و به صورت خود مختار و خود گردان اداره می‌شود و برنامه ریزی‌ها، انتخابات و سایر امور به وسیله خود مردم صورت می‌گیرد. روش اگروپلتین مبتنی بر یک ناحیه فرهنگی است. افرادی که در این جماعات روستایی زندگی می‌کنند از نظر فرهنگی، همگونی دارند و جهت رسیدن به یک هدف مشترک بسیج می‌شوند (پاپلی یزدی و همکار، 1381:199).
این نظریه بر سه محور استوار است:
1-همکاری و خودیاری داوطلبانه
2-جماعات روستایی یا ناحیه اگروپلتین
3-روش توسعه غیر متمرکز، یا توسعه از پایین به بالا (آسایش، 1373:51)
بر اساس رهیافت اگروپلیتن باید درون منطقه، محدوده‌های محصوری شامل مجموعه‌ای از روستاها و مزارع و شهر کوچکی با دارا بودن اختیار بر منابع هر قلمرو و قدرت خودگرانی (براساس همیاری متقابل بر مشارکت همگانی) به رسمیت شناخته شود (صرافی، 1377:124) در این نظریه دولت نقش ناظر را ایفا می‌کند و حرکت توسعه تدریجی است. این حرکت از نیازهای اساسی شروع می‌شود تا در مراحل بعدی به نیازهای تفکیک شده فردی می‌رسد (حامد مقدم، 1373: 95)
2-8-3-نظریه توسعه همه جانبه روستایی (مکتب رهووت):
اندیشه توسعه یکپارچه یا همه جانبه روستایی اصولاً بر این اصل اساسی استوار است که سکونتگاه‌های روستایی همچون تمام پدیده‌ها و واحدهای مکانی – فضایی در واقع نظام‌هایی هستند که اجزای آن با یکدیگر در کنش متقابل بوده، هرگونه تغییری در یک جزء به سایر اجزاء منتقل می‌شود، بنابراین اجزای گوناگون باید به گونه‌ای هماهنگ و همنوا در جهت اهداف نظام عمل کنند (سعیدی، 1378،157). توسعه همه جانبه روستایی، با اجرای مجموعه اقدامات هماهنگ اقتصادی، سیاسی و اجتماعی است تا به این ترتیب دسترسی آنها به کالا و خدمات به طور موثر افزایش یابد (کوهن، 1379: 27). در این اندیشه و چهارچوب طرح شده آن، بر کلیدی بودن نقش مردم و تأثیر گذاری آنها در فرایند فکر و اجرا تأکید خاصی می‌گردد و تحلیل جامعه منابع تولید در مقیاس منطقه‌ای و نیز پیوند افقی و عمودی برنامه‌ها بسیار مورد توجه قرار می‌گیرد (شیرازیان، 1375:23). یکی از مهمترین موضوعاتی که باید در تدوین روش دستیابی به توسعه همه جانبه روستایی بررسی شود، شناسایی مواردی است تا مسئولیت‌های اولیه و اصلی در امتداد مداخلات در سطح منطقه قرار گیرند (هاگ، 1366:61).
مکتب رهووت، نیز که معمولاً معادل توسعه همه جانبه روستایی به کار می‌رود، به تحول بخش کشاورزی به عنوان محرک اصلی نظر دارد و بدین سبب یک تغییر تدریجی اما حتمی از کشاورزی معیشتی به کشاورزی تجاری پیش بینی می‌شود که وابستگی کامل کشاورزی به صنایع تبدیلی قطعی خواهد شد.
2-9-موانع توسعه روستایی:
در مورد عقب ماندگی روستاها می‌توان گفت:« عقب ماندگی روستا به طور اعم در مقایسه با توسعه شهر، شهر نشینی و شهرگرایی رو به تزاید و یا رشد بی رویه شهرها و پیدایش نخستین در برابر پسروی و اضمحلال تدریجی نقاط و پهنه‌های روستایی معنا می‌یابد (غفاری، 1381: 61).
یکی دیگر از علل عمده توسعه نیافتگی روستایی، عدم انسجام کارکرد در ابعاد مختلف حیات روستایی و به ویژه حیات اجتماعی و اقتصادی روستا است. این عدم انسجام خود ناشی از حاکمیت چندین دهه نگرش تک محوری و غیر سیستمی به روستا و کشاورزی بوده است (نوری، 1383: 399)
فورتادو در تعریف توسعه نیافتگی می‌گوید: توسعه نیافتگی وضعیتی است که به دلیل عدم هماهنگی بین عوامل اقتصادی و تکنولوژی کاربردی امکان استفاده همزمان از سرمایه و نیروی کار در جامعه میسر نیست (از کیا و همکار، 1384:30).
علاوه بر موارد فوق « بالا بودن نرخ زاد و ولد یکی از علل توسعه نیافتگی و عقب ماندگی است چون رشد اقتصادی به پای رشد جمعیت نمی‌رسد و فقیر می‌شوند و این دو تسلسل همیشه ادامه دارد (تقی زاده، 1369:105).
منابع:
1- آدامز، ام. ای، ترویج کشاورزی در کشورهای در حال توسعه، ترجمه: ایرج ملک محمدی، نشر آموزش کشاورزی، 1367.
2- آریان پور، عباس و منوچهر، فرهنگ فشرده انگلیسی به فارسی، تهران، انتشارات امیر کبیر، 1378.
3- آسایش حسین، اصول و روش‌های برنامه ریزی روستایی، پیام نور،1374.
4- آسایش حسین، نگاهی تحلیل گرانه به عمران روستایی در ایران، فصلنامه تحقیقات جغرافیایی، شماره 34، 1373.
5- آسایش، حسین، استعلاجی، علیرضا، اصول و روش‌های برنامه ریزی ناحیه‌ای (مدل‌ها، روش‌ها و فنون) دانشگاه آزاد شهر ری، 1379.
6- آسایش، حسین، اصول و روش‌های برنامه ریزی، پیام نور، 1381.
7- آسایش، حسین، برنامه ریزی روستایی در ایران، پیام نور،1375.
8- آسایش، حسین، کارگاه برنامه ریزی روستایی – پیام نور،1376.
9- ابراهیمی، محمد صادق، کلانتری، صادق، توسعه پایدار کشاورزی، ماهنامه جهاد شماره 258، 1376.
10- از کیا، مصطفی، جامعه شناسی توسعه و توسعه نیافتگی روستایی ایران – نشر اطلاعات، 1378.
11- ازکیا، مصطفی، جامعه شناسی توسعه، ناشر: تهران انتشارات کیهان، 1384.
12- ازکیا، مصطفی، جامعه شناسی، موسسه نشر کلمه، چاپ اول، 1367.
13- ازکیا، مصطفی، مقدمه‌ای بر جامعه شناسی توسه روستایی، انتشارات اطلاعات، 1374.
14- اکبری نعمت الله، مباحثی از توسه در ایران – نشر هشت، 1378.
15- اهلرس، دکارت، ایران، شهر – روستا – عشایر (مجموعه مقالات)، ترجمه: عباس سعیدی، نشر منشی، تهران، چاپ اول، 1380.
16- ایچز، کارل ک و استاژ جان، م، توسعه کشاورزی بین المللی، ترجمه: منوچهر فرهنگ، انتشار جهاد کشاورزی، 1380.
17- ایچز، کارل. ک واستاژ، جان، م، توسعه کشاورزی بین المللی، ترجمه: منوچهر فرهنگ،انتشارات جهاد کشاورزی 1380.
18- بارو، سی. جی، توسعه پایدار، مفهوم، ارزش و عمل، ترجمه سید علی بدری، فصلنامه تحقیقات جغرافیایی، شماره 44، 1376.
19- بهرامی، عبدالعلی، فرآیند برنامه ریزی توسعه روستایی، از مجموعه مقالات کنگره توسعه روستایی با چالش‌ها و چشم اندازهای نشر موسسه عالی آموزش و پرورش مدیریت و برنامه ریزی، چاپ اول، 1383.
20- پاپلی یزدی، محمد حسین وثوقی، فاطمه، برنامه ریزی از دیدگاه اسلام و اثرات جغرافیایی آن، فصلنامه تحقیقات جغرافیایی شماره 42، 1375.
21- پاپلی یزدی، محمد حسین، ابراهیمی، محمد امیر، نظریه‌های توسعه روستایی، نشر سمت، 1381.
22- تقوایی، مسعود، تعیین و تحلیل سطوح برخورداری مناطق روستایی، مجله جهاد شماره 254، 1381.
23- تقوایی، مسعود، تعیین و تحلیل سطوح برخورداری مناطق روستایی، مجله جهاد، شماره 254، 1381.
24- تقی زاده، محمود، برنامه ریزی اقتصادی، اجتماعی ویژه جهان سوم، نشر گسترده، 1369.
25- تودارو مایکل، توسعه اقتصادی در جهان سوم، ترجمه غلامعلی فرجادی، نشر بازتاب، 1362.
26- جمعه پور، محمود، تحلیل رهیافت مشارکت سازمان‌های سنتی، تولید گروهی در بهره برداری بهینه از منابع آب ،خاک و توسعه روستایی، فصلنامه تحقیقات جغرافیایی شماره 35.
27- جهانی، مهدی، رویای توسعه، مجله علوم انسانی دانشگاه آزاد اسلامی مشهد، شماره دوم، 1381.
28- چمبرز، رابرت، توسعه روستایی، اولویت بخش به فقرا، ترجمه مصطفی ازکیا، نشر دانشگاه تهران، 1376
29- حامد مقدم، احمد مشارکت و توسعه مشارکتی روستایی، مجموعه مقالات سمینار جامعه شناسی، ج 2، سمت، 1373.
30- حامدی، اوغولبیک و علی، اشرف، وسایل ارتباط جمعی و توسعه روستایی، نشریه به دید، 1377.
31- حسنی، مهدی، روند توسعه روستایی در دهستان مود با تأکید بر بخش کشاورزی، پایان نامه کارشناسی ارشد جغرافیا و برنامه ریزی روستایی دانشگاه آزاد اسلامی واحد مشهد، 1386.
32- حسین ابری، سید حسین، مدخلی بر جغرافیای روستایی ایران، نشر دانشگاه اصفهان، 1380.
33- حسین زاده دلیر، کریم، برنامه ریزی ناحیه ای، نشر سمت، 1380.
34- حسینی ابری، سید حسن، روستا و مفهوم واقعی آن، فصلنامه تحقیقات جغرافیایی، شماره 53، 1378.
35- خزائی قوژدی، علی. صنایع روستایی، تحولات و توسعه، فصلنامه روستا و توسعه، شماره 2 و 3 و 1379.
36- خوانساری، مسعود، مناسبترین مناطق کشت محصولات کشاورزی، وزارت کشاورزی، معاونت امور اجرایی، 1367.
37- دهقانیان، سیاوش، اقتصاد کشاورزی، سمینار درسی دوره کارشناسی ارشد رشته جغرافیا، انتشارات دانشگاه فردوسی مشهد، 1357.
38- دیاس، هیران دی، دبلیو، دی ویکزامانایک، درسنامه برنامه ریزی توسعه روستایی، ترجمه: ناصر فرید، سلسله انتشارات روستا و توسعه وزارت جهاد سازندگی، چاپ اول 1368.
39- رجایی عبدالحمید، کاربرد جغرافیای طبیعی در برنامه ریزی شهری و روستایی – سمت، 1382.
40- رضوانی، علی اصغر، روابط متقابل شهر و روستا، انتشارات پیام نور، چاپ اول، 1374.
41- رضوانی، علی اصغر، روابط متقابل شهر و روستا، نشر پیام نور، 1374.
42- رضوانی، محمدرضا، مقدمه‌ای بر برنامه ریزی توسعه روستایی در ایران – نشر قومس ص1، 1383.
43- رکن الدین افتخاری، عبدالرضا، توسعه کشاورزی – نشر سمت، 1382.
44- زاکس و لنگانگ، نگاهی نو به مفاهیم توسعه، ترجمه فریده فرهی، وحید بزرگی، نشر مرکز، 1377.
45- زیاری، کرامت الله، برنامه ریزی شهرها‌ی جدید، سمت، چاپ چهارم، 1383.
46- سعیدی، عباس، مبانی جغرافیای روستایی، انتشارات سمت، 1377.
47- سلیمی فرد، مصطفی، اقتصاد توسعه، نشر موحد، 1382.
48- شریف النسبی، مرتضی، چرخه توسعه راهنمای رشد شتابان اشنتشارات موسسه فرهنگی رسا، 1375.
49- شکوئی، حسین، اندیشه‌های نو در فسلفه جغرافیا (جلد دوم) فلسفه‌های محیطی و مکتب‌های جغرافیایی نشر گیتاشناسی، 1384.
50- شهبازی، اسماعیل، توسعه و ترویج روستایی، نشر دانشگاه تهران، 1375.
51- شیرازیان، احمد، توسعه یکپارچه نواحی روستایی، ماهنامه مسکن و انقلاب شماره 66، 1375.
52- شیعه، اسماعیل، مقدمه‌ای بر مبانی برنامه ریزی شهری، انتشارات دانشگاه علم و صنعت ایران، 1369.
53- صرافی، مظفر، مبانی برنامه ریزی توسعه منطقه ای، انتشارات سازمان برنامه و بودجه 1377.
54- صفایی، حسین، چشم انداز چالش‌های دهه سوم توسعه روستایی، نشر جهاد، شماره 218 و 219، 1378.
55- عالی پور، فرحناز، توسعه روستایی، محورها و لوازم ماهنامه جهاد، سال دوازدهم، شماره 151، 152 و 1371
56- عبید الله خان، 1.ز.م برنامه ریزی در سطح محلی و توسعه روستایی، ترجمه عباس مخبر، وزارت برنامه و بودجه، 1365.
57- غفاری، رامین، موانع و عوامل توسعه روستایی در ایران، ناشر، مسکن و انقلاب، نشریه، مسکن و انقلاب شماره 100، 1381.
58- غفاری، سید رامین، تغییر کاربری اراضی در طرح‌های‌هادی روستایی فصلنامه مسکن، شماره‌های 97-95، 1380.
59- کامران، فریدون، توسعه و برنامه ریزی روستایی، انتشارات آوای نور، چاپ اول، 1384.
60- کوهن، یوهانس، سازمان‌های اجتماعی برای توسعه روستایی، جنبه‌های سازمانی و مدیریت، سلسله انتشارات روستا و توسعه، شماره 41، 1379.
61- لانگورث، جان دبلیو، توسعه روستایی چین و مقایسه بین المللی، ترجمه مصطفی مهاجرانی – انتشارات علمی فرهنگی آموزش عالی 1379.
62- لی دیوید، ا.ام. و چو دری. دی. پی. ماهیت مسایل و رهیافت‌های توسعه روستایی، وزارت جهاد سازندگی گزیده مقالات روستا و توسعه، مرکز تحقیقات و بررسی مسائل روستایی، شماره سوم، 1373.
63- مسیرا، آر. پی، توسعه روستایی تحولات و توسعه، فصلنامه روستا و توسعه شماره 2، 1376.
64- مسیرا، آر.پی، توسعه روستایی، مسائل و مشکلات، فصلنامه روستا و توسعه، شماره 1، 1366.
65- مطیعی لنگرودی، حسن، برنماه ریزی روستایی با تأکید بر ایران، نشر جهاد دانشگاهی مشهد، 1382.
66- معین، محمد، فرهنگ فارسی، نشر امیر کبیر، 1376.
67- مهدوی، مسعود، جغرافیای روستایی ایران، انتشارات پیام نور، 1376.
68- مهدی، مسعود، مقدمه‌ای بر جغرافیای روستایی ایران، جلد اول، چاپ اول – نشر سمت، 1377.
69- مهر فرد، محمد رضا، همایش تبیین رویکردهای توسعه روستایی، پیام جهاد کشاورزی، سال اول شماره 12، 1381.
70- مهراز، رحمت الله، جنبه‌هایی از توسعه‌ی اقتصادی و برنامه ریزی – انتشارات دانشگاه تهران، 1365.
71- نوری، سید هدایت الله، توسعه نیافتگی روستایی ایران نتیجه‌ی نگرش غیر سیستمی به روستا و کشاورزی، موسسه عالی آموزش و پژوهش مدیریت و برنامه ریزی تهران، چاپ اول، 1383.
72- وثوقی، منصور، جامعه شناسی روستایی، انتشارات کیهان، چاپ سوم، 1369.
73- هاگ، ام. وی، تحلیلی از مسائل اساسی صنعتی کردن و توسعه روستایی، فصلنامه روستا و توسعه شماره 1، 1366.
فصل سوم
جغرافیای طبیعی
مقدمه:
بدون شک شرایط اقلیمی یکی از مهمترین عوامل طبیعی می‌باشد که به طور مستقیم و غیر مستقیم بر بسیاری از شئونات زندگی انسان‌ها تأثیر می‌گذارد (اصغری مقدم، 1384:156).
آب و هوای هر ناحیه مولود عوامل مختلفی از قبیل عرض جغرافیایی، ارتفاع مکان، دوری و نزدیکی دریا و عوامل محلی دیگر می‌باشد که این عوامل مختلف و تأثیر آنها بر روی یکدیگر اساس پیدایش و ایجاد شرایط پرورش موجودات خاصه نباتات به شمار می‌آید (رحمانی، 1348:33).
علی رغم پشرفت تکنولوژی و اختراع و ابداع دست افزارهای جدید در راه مقابله انسان با عوامل نامساعد طبیعی، هنوز هم در بسیاری از نقاط زمین حاکمیت عوامل طبیعی کاملاً مشهود است و تاکنون از ستیز انسان در بیابان‌های گرم و یا مناطق همیشه یخبندان نتایج کافی و لازم بدست نیامده است (زمردیان، 1374:123).
ما بدون اینکه راجع به موقعیت زمین در فضا (فضای نامحدودی که اطرافمان را احاطه کرده) اطلاعاتی داشته باشیم نمی‌توانیم آن را بشناسیم (آیتی، 1369:1).
آب و خاک و کیفیت دسترسی به آن زیربنای اقتصاد روستا را تشکیل می‌دهند که با فعالیت‌های کشاورزی و دامداری روستائیان شکل می‌گیرد. این گونه فعالیت‌ها در واحد روستا محور اصلی اشتغالات روستائیان به شمار می‌رود (رجایی، 1373:18)
در این فصل سعی شده است مسائل طبیعی این دهستان با توجه خاصی مورد بررسی قرار گیرد و در نهایت ارزیابی و نتیجه گیری شود.
جهت دریافت فایل نقش سد شیرین دره در توسعه کشاورزی دهستان اترک لطفا آن را خریداری نمایید
قیمت فایل فقط 9,900 تومان
برچسب ها : نقش سد شیرین دره در توسعه کشاورزی دهستان اترک , دانلود نقش سد شیرین دره در توسعه کشاورزی دهستان اترک , جغرافیا , سد , سد شیرین دره , توسعه کشاورزی , شیرین دره , دهستان , دهستان اترک , اترک , پروژه دانشجویی , دانلود پژوهش , دانلود تحقیق , دانلود پروژه